RESEPTURA VƏ RESEPT HAQQINDA ANLAYIŞ

      RESEPTURA VƏ RESEPT HAQQINDA ANLAYIŞ

Reseptura dərmana reseptin yazılış qaydasını öyrədən və dərmanın hazırlanma­sından bəhs edən elmdir.

Resept isə həkimin aptekə yazılı müraciəti olub, onun əsasında dərman hazırlanır və xəstələrə verilir. Resept sözü latın fe'li olan "Recipe" sözündən götürülmüş və qə­bul et mə'nasını daşıyır. Resept dövlət əhəmiyyəti olan sənəddir. O xüsusi resept blanklannda ayın tarixinin göstərilməsi ilə

tam və aydın yazılmalıdır. Tarixsiz resept həqiqi sayılmır.

Resept bir necə hissədən ibarət olur.

Birinci onun tarix hissəsi adlanır. Datum və ya Inscriptio başlanğıc hissə. Buna re­sept  blankının yuxarı orta hissəsində ayın tarixinin 20 21\IX 01 (gün, ay, İl) yazılması ilə başlanılır. Bu hissədə ye'ni, resept blankının yuxarı sol küncündə həm də tibb ida­rəsinin ştampı olur. Onun üzərində idarənin adı, ünvanı, həkimin və xəstənin soyadı­nın, xəstənin yaşının (üşaq və qocanın) yazılması üçün xüsusi yer olur.

Reseptin ikinci hissəsi (Ordinatio və ya Praepositio) müraciət hissə adlanır. Orada (ayın tarixinin sol aşağı hissəsində) "Recipe" sözünün ixtisar forması olan -Rp yazılır və əvvəlcə bir nöqtə, sonra isə qoşa nöqtə qoyulur "Rp.:". Onun yanında bir nöqtənin qo­yulması onun ixtisar olunmasına, qoşa nöqtənin qoyulması ıse (Rp:) reseptin bitməmə- sinə işarədir. Reseptin ücüncü hissəsi Desiqnasio materiarum adlanır. Desiqnasio - işa­rə, materia - dərman mə'nası daşıyır. Burada dərman maddəsinin adı və ya adlan (latın dilində, ismin yiyəlik halında) böyük hərflə yazılır, və adlannın sonunda dərmanın dozası göstərilir. Əgər resept mürəkkəb reseptdirsə, yə'ni bir necə dərmanın adı yazılacaqsa, onda birinci yerdə əsas maddənin adı (Remedium basis və ya cardinale), ikinci yerdə köməkçi maddənin adı (Remedium adjuvans) (yə'ni əsas maddənin tə'sirini gücləndirən maddə) yazılır, lazım gəldikdə sonrakı yerdə əsas və köməkçi maddələrin acı dadını, pis iyini, qıcıqlandırıcı tə'sirini və s. çatışmazlıqlarını aradan qaldırmaq üçün düzəldici (Remedium coırigens) maddə məs. qlükoza, şəkər poroşoku və efirli yağlar, ətirli sular və s. adı və adları yazılır. Bunlardan sonra isə yazılan maddələrə forma verici maddəsi­nin (ehtiyac varsa) yə'ni həlledicinin. məlhəm əsasının indiferent poroşokların və s. adı (R. constituens) yazılır və bununla da (sadə və ya mürəkkəb) reseptin ücüncü hissəsi sona çatır. Reseptin dördüncü hissəsi isə həkimin əczaçıya olan göstəriş hissəsi Subscriptio və ya Praescriptio adlanır və orada dermanın hazırlanması və dozalanması qaydası və s. haqqında latın dilində müxtəlif sözlər və ya onların baş hərfləri yazı­lır. Məs. əgər yazılan maddələrdən poroşok hazırlamaq lazımdırsa onda qanşdır alınsın poroşok Miscc fiat pulvis, əksinə əgər məhlul hazırlamaq lazım gəlirsə Misce fıat solitionis, məlhəm hazırlamaq lazımdırsa Misce fiat unquentum. pasta hazırlamaq lazımdır­sa Misce fiat pasta və s. və yaxud da ver belə dozalarda, bu sayda Dentur tales doses numero Da in olla (ver şüşə qabda) sözləri yazılır.

Reseptin beşinci hissəsində Signetur və ya signa sözü yazılır. Signetur və ya sig- na sözləri - tə"yin et və ya göstər mə'nasını daşıyır. Həmin sözlərdən sonra dərmanın istifadə qaydası yerli əhalinin başa düşdüyü dildə - (azərbaycan dilində) tam və aydın yazılıb gösterilir.

Reseptin altıncı hissəsində (həkimin adı Nomen medici) həkim yazdığı resepti im­zası və möhrü ile təsdiq edir. Resept yazıldıqdan sonra onda düzəliş aparmaq olmaz. Əks təqdirdə o həqiqi sayılmır. Resept dəfələrlə yoxlanılır, düzgün yazılmasına əmin olduqdan sonra xəstəyə verilir.

Yadda saxlamaq lazımdır ki, reseptə yazılan derman və ya dərmanların birdəfəlik dozaları göstərilirsə reseptin dördüncü hissəsində mütləq D.t.d.N. sözləri göstərilir - reseptin beşinci hissəsində göstər Signetur və ya Signa sözləri yazılır. Əksinə re­septdə dərman maddəsinin ümumi dozası göstərilirsə onda həmin hissədə D.t.d. söz­ləri və işarələri yazılmır! Resept Da Signa sözləri ilə sona çatır. Məsələn:

              10                             11

Rp.:  20 — 07                  20 — 07 və s.

              IX                              X

Dərman adı, onun birdəfəlik dozası D.t.d. N-10

S. Gündə 3 dəfə hər dəfə bir poroşok daxilə qəbul etməli.

              10               11

Rp.:  20 — 07    20 —07 vəs.

              IX                 X

Dərman adı, onun ümumi dozası

D S. bir çay qaşığı yarım stəkan suda həll edib ağızı qar-qara etməli

Mürəkkəb reseptə 2 və 2-dən artıq maddə yazıldıqda, əgər onların dozaları bəra­bər miqdarda olarsa o zaman birinci və ikinci maddənin dozası göstərilmir. Ondan sonra yazılan ikinci və ya üçüncü maddənin sonunda aa bərabər miqdarda (ana)- aa işarəsi qoyulur sonra isə doza göstərilir.

                         gün

2. Rp.:         20----—07

                          ay

I               dərmanın adı

II              dərmanın adı

III             dermanın adı, aa dozası

 M.f. pulvis

D.td. N

S.hər 4 saatdan bir daxilə bir poroşok qəbul etməli

                       gün

1.Rp.:        2O------07-il

                        ay

I               dərmanın adı

II              dərmanın adı, aa - dozası

   M.f. pulvis

  D.td. N

  S. hər 4 saatdan bir daxilə bir poroşok qəbul etməli

Əgər reseptdə yazılan dərmanın aptekdən alınmasına te'cili ehtiyac varsa, onun növ­bədən kənar buraxılması üçün resept blankının açıq yerində Cito! və ya Statim! tə'cili. tə­xirə salınmadan sözü yazılır. Əgər həkim dərmanı ozü ücun yazırsa. Pro me və ya Pro autore sözləri yazılır. Dərmanın təkrar verilməsi məsləhət olduqda (təkrar etməli) Repetaturt Əksinə, məsləhət olmadıqda isə təkrar etməməli Non repetatur! Sözləri yazılır. Re­septdə zəhərli və ya güclü te'sirli dərman maddələrinin yüksək dozası yazıldıqda onların dozalarının təsadüfi yazılmadığın: bildirmək üçün doza həm də yazı ilə göstərilir və nida işarəsi qoyulur. Əks-təqdirdə əczaçı həmin dozanı 50% azalda bilər. Bir resept blankında yalnız bir zəhərli və ya bir güclü tə sirə malik bir dərman maddəsinə 1 resept yazıla bilər. Digər hallarda isə (zəif tə'sirə malik məddeler üçün) bir blankda iki reseptin yazılmasına icazə verilir. Əgər aptekdən dərman maddəsi pulsuz və ya güzəştlə satılacaqsa, belə blankda yenə də bir dərman maddəsi yazılır, özü də o iki nüsxədən ibarət olur. Həmin iki nüxse həm həkimin möhürü və imzası və həm də tibb idarəsinin möhürü ilə təsdiq edilir.

Dərman maddələrinin güclü və zəhərli tə'sirinə. narkotik tipli olmasına, aptekdən pul­suz və ya güzəştlə buraxılmasına görə resept blankları bir neçə formada olur. 1 N-li forma, 2 N-li forma, 3 N-li forma və 4 N-li forma. 1 N-li forma üzrə blanklarda zəhərli və güclü tə’siri olmayan dərman maddəlerinə resept yazmağa icazə verilir. Orada 1 və ya 2 dərmana resept yazmaq olar. 2 N-li forma üzrə resept blanklarında yazılan dərmanlar aptekdən pulsuz buraxılır. Odur ki onlar həm müalicə edən həkimin imzası və möhürü ilə və həm də tibb idarəsinin möhürü ilə təsdiq edilir. 3 N-li forma üzrə resept blankında yazılan dərmanı aptekdən 20 % güzəştlə (vətən müharibəsi əlillərinə və s.) buraxırlar. Özü də imzadan sonra idarənin və həkimin möhürü ilə təsdiq edilir.

4 N-li forma üzrə blankda (çəhrayı rəngli blank) narkotik tipli dərmanlara resept yazılır və həkimin imzası.şəxsi möhürü və idarənin girdə möhürü ilə təsdiq edilir. Əgər re­septdə yazılacaq dərmanın miqdan tam rəqəm ilə göstəriləcəksə onda eşidilən rəqəm (1- 2-3-5-10-100 və s.) yazılır, sonra vergül qoyulur, sıfır əlavə edilir və qramlarla ifadə olu­nur. Məsələn, 1,0 -1qram, 10.0-10 qram. 100.0-100 qram: Əksinə dərman 1 qramdan az olduqda isə əvvəlcə sıfır yazılır, vergül qoyulur, eşidilən rəqəm yazılır və latın ifadəsi ilə və ya dilimizdə oxunur. Məs.; 0,1 qram (sıfır tam onda bir qram) və ya (1 desiqram); 0.01 qram (sıfır tam yüzdə bir qram) (1 santiqram); 0,001 qram (sıfır tam mində bır qram) (bir milliqram); 0.0001 qram (sıfır tam on mində bir qram) (1 desimilliqram); 0.00001 qram (sı­fır tam yüz mində bir qram) (1 santimilliqram); sıfır tam milyonda bir qram 0,000001 (bir mikroqram) oxunur. Reseptdə dərmanlann həlledicilərinin. daxilə və xaricə işlədilən məhlulların və iynə ilə yeridilən mehluların miqdarı millilitrlə (ml) göstərilir, mHe dozalanır. Həmçinin ampulada buraxılan məhlulların, habelə dəmləmə və bişirmələrin, tinktura və duru ekstraktların və digerlərinin də miqdan ml-lə yazılır. Be'zi antibiotiklər, vitamin və hor­mon preparatları TV (tə'sir vahidlə) və ya BTV (beynəlxalq tə'sir vahidlə) yazılır və tə'sir vahidi ilə ifadə olunur. Çünki onlann tərkibindəki tə'siredici maddə çox cüzi olduğundan və ya təm'ız halda olmadığından çeki ölçüsü vahidinə üyğun gəlmir.

Reseptdə yazılan maye dərman formasına.dərman damcısı əlavə etmək lüzumu varsa tələb olunan damcıların sayı qramdan (1 ml- den) azdırsa, onda tələb olunan damcılann sayı rum rəqəmi ilə gösterilir.

Məs: Solutionis Adrenalini hydrochloridi 0.1% vı-gtts.

Yə'ni 0,1% -li adrenalin hidroxlorid məhlulundan 6 damcı götürülsün.

Reseptdə dərman adlannın ixtisarla yazılmasına (samit həriflə qurtarmaq şərti ilə) icazə verilir.Lakin ona ciddi və dəqiq riayət olunmalıdır. Məs: turşu - Acidum - Ac;

Ekstrəkt -Extractum - Extr. Durulaşdırılmış - dilutum- dil. Ampula - Ampulla - Amp. Yarpaq -Folium- fol.; Mumlu kağızın içiridə - in charta cerata in.ch.cer.: Şərbət - Siruptıs -Sir. və s. və i.a. “A" siyahısında saxlanan (yə'ni zəhərli və narkotik dərmanlar) dərmanların resepti 5 (sutka) gün müddətinə. “B* siyahısında saxlanan dərmanlar (yə'ni güclü tə’sirli dərmanlar) 15 gün, "C” siyahısında saxlanan, (yə'ni zəif təsirli dər­manlar) 60 gün müddətinə həqiqi sayılırlar.