DƏRMAN FORMALARl VƏ YA DƏRMAN NÖVLƏRİ

DƏRMAN FORMALARl VƏ YA DƏRMAN NÖVLƏRİ

Dərman formaları dedikdə dərmanların praktik istifadəsini asanlaşdıran, onların laızımi fiziki hala salınması anlayışı nəzərdə tutulur. Bu formada onların istifadəsi asan olmaqla tə’sirləri daha yüksək və səmərəli olur.

Tibbi təcrübədə işlədilən dərman maddələri konsistensiyasına-fıziki halına görə 3 formada olur. 1. Maye dərman formaları. 2. Bərk dərman formaları. 3. Yumşaq dərman formaları. Son zamanlar praktikada digər yeni dərman formalarından (aerozollardan, membranula oftalmikadan) da istifadə olunur.

MAYE DƏRMAN FORMALARI

Bunlara məhlullar, dəmləmə və bişirmələr, qarışıqlar (miksturalar) damcılar, tinktu- ra və ekstraktlar, emulsiyalar və seliklər, ətirli sular və şərbətlər və s. aid edilir.

Məhlullar. (Solutionis) Məhlul - (Solutio) Məhlullar bərk maddələri həlledicilərdə tam həll etmək yolu ilə və ya iki və daha artıq mayeni bir-biri ilə və ya həlledicilərlə qarışdırılması yolu ilə əldə edilir. Məhlullan əldə etmək üçün həlledici kimi destillə edilmiş sudan, spirtdən, qliserindən, bitki yağlarından, vazelin yağından və s. istıfadə olunur. Onlann arəsında destillə olunmuş su indeferent (orqanizm üçün tə’sirsiz) olduğu və çox ucuz başa gəldiyi üçün daha geniş istifadə edilir, nəinki digər həlledicilər. Odur ki, məhlulları həlledicinin növündən asılı olaraq sulu, spirtli, yağlı və qliserinli məhlullara bölmək olar. Məhlullar istifadə yerinə görə xaricə, daxilə tətbiq edilən və iynə ilə yeridilən məhlullara bölünür. Məhlullar şəffaf olmalıdır. Bulanlıq və çöküntülü məhlullar istifadə üçün yararsız hesab edilir.

Xaricə tətbiq edilən məhluilar. Adından göründüyü kimi bu növ məhlullar xaricə istifadə olunmaq üçün yazılırlar. Bu məqsədlə əksər hallarda  antimikrob antiseptik xassəyə və ya büzüşdürücü, bürüyücü xassəyə malik maddələrin məhlulu istifadə olunur, həmin məhlullar dəri və selikli qişaların zədələnmələri və iltihabında o cümlədən, müxtəiif mənşəli yaraların, iltihabıi proseslərin (konyunktivit, rinit, stomatit, tonzillit, angina) və s. müalicəsində tətbiq edilir, cərrah əlini və yaraları yumaq, gözə, buruna və qulağa damızdırmaq ağızı və boğazı qar-qara etmək və s. yollarla tətbiq edilir. Xaricə işlədilən məhlullara reseptlər tam (geniş) və qısa üsulla yazılır. Qısa üsul % və nisbət (:), və qram/həcm üsulu ilə icra edilir. Xaricə tətbiq edilən məhlullara tam üsulla resept yazdıqda Rp.. -dən sonra dərman maddəsinin adı və onun ümumi miqdarı qramlarla göstərilir. Onun altından həlledicinin adı və onun ümumi miqdarı və ya qədəri "ad" (dək) yəni həlledicinin miqdarı deyil, məhlulda həll olunmuş maddələrlə həlledicinin birlikdəki qədəri - həcmi ml-lə yazılır. Reseptin 4-cü hissəsində M.f. solutionis - yə'ni qarışdır alınsın məhlul sözləri yazılır. Resept Da. Signa - yə'ni ver, göstər sözləri ilə sona çatır. Ver, göstər sözündən sonra məhlulun xarıcə

necə tətbiq edilməsi qaydası göstərilir.

Məs.:

    1.  Rp: Furacilini 0,1                                                       2.  Rp.: Hydrargyri cianidi - 0,05

      Aquae destillatae ad 500 ml                                              Aquae destillatae ad 250 ml

      M.f. solutionis                                                                    D.S. Səhər və axşam gözü 

     D.S. Səhər və axşam yaraları                                            yumalı

     yumalı və kompres qoymalı.

Xaricə istifadə olunan məhlullara %- üsulu ilə resept yazıldıqda Rp.: -dən sonra Solutionis sözü yə'ni məhlul sözü yazılır. Onun ardınca məhlulun -dərmanın (furasi- lin) adı, onun faizi (0,02 %) və ümumi miqdarı həcmi (500 ml) ml-lə göstərilir. Re- sept Da Signa - sözləri ilə sona çatır. Məs.:

    1.  Rp.: Solutionis Furacilini -0,02% -500 ml.   4. Rp.: Sol. hydrargyri cianidi-0,2% -250 ml. D.S. Səhər və axşam yaraları yumalı,                      D.S. Səhər və axşam gözü yumalı.

lazım gəlsə kompres qoymalı.

Xaricə istifadə  ediliən  məhlullaranisbət  üsulu ilə reseptin yazılışı, məhlullara reseptin % üsulu ilə yazılışı kimidir. Fərq  % işarəsinin  yerində  nisbət (:)  işarəsinin  qoyulmasından ibarətdi . məs

5. Rp.: Sol. hydrargyri cianidi -1:5000-250 ml.

 D.S. Səhər və axşam gözü yumalı.

6. Rp.: Sol. Furacilini -1:5000 -500 ml.

D.S. Yaraları yumaq və ya kompres qoymalı.

Bu o deməkdir ki. 5000 ml suda 1 qram maddə - həll edilmişdir, lakin xəstəyə 500 ml yazılmışdır.

Bəs 500 ml-də neçə qram maddə həll edilib?

5000 -1                                                                                     500x 1

500-X                                                 x= _____=0.1 ______________                                                                     

                                                                                                              5000

Deməli 500 ml-də 0,1 qram maddə həll edilib.

Bu reseptdə (və ümumiyyətlə) məhlulun %-ni tapmaq üçün başqa sözlə nisbəti %- ə çevirmək üçün məhlulda (500 ml) həll olan maddənin miqdarı (0,1) 100-ə vurulur o, da məhlulun ümumi miqdarına 500-ə bölünür.

0,1x100

_____________________________________   = 0.02

    500

 Məs.: 1 : 5000 - 500 ml. 1 : 5000 -ə olan nisbəti o deməkdır kı, 5000 ml-də 1 q. maddə həll edilib.

                                    0,1 x100 = 10

                         10:500 = 0,02

Deməli, 0,1 vurulmalıdır 100-ə, bölünməlidir məhlulun ümumi həcminə -500-ə. Yə'ni 1-in 5000-ə nisbətindən 500 ml-in %-ni tapmaq üçün 0,1 x 100 : 500 = 0,02, məhlul 0,02 %-li olur.

nisbəti %-ə çevirmək üçün qısa üsuldan da  istifadə etmək olar. məs: 100 bölünsün nisbətə(5000) ; 100 :5000 = 0.02 %-i nisbətə çevirmək üçün isə 100-ü %-ə bölçək lazımdır. 100: 0.02 % = 5000. lakin birinci variantı da öyrənmək məksədyönlü  hesab edilir.

Məhlullara resept kütlə - həcm üsulu ilə yazıldıqda Rp.: sonra məhlul sözü, sonra dərmanın miqdarı qramla yazılır, tire qoyulur və həlledicinin ümumi miqdarı ml-lə göstərilir. Resept D.S. sözləri ilə bitir. Məs:

7. Rp.: Sol. Furacilini -0,1 -500 ml.

D.S. Səhər və axşam yaraları yumalı.

Bə’zi hallarda xaricə istifadə olunan məhlulların hazırlanmasında həlledici kimi spirtdən, qliserindən, bitki yağından və s. birindən istifadə edilir. Belə məhlullara % üsulu ilə resept yazıldıqda Rp-dən sonra Solutionis sözü, sonra məhlulun adı, sonra isə əlavə olaraq müvafiq surətdə həlledicinin adı (latın dilində), Spirituosae - Spirituoze, glycerinosae - qliserinoze, oleosae - oleoze sözlərinin biri yazılır. Məs..

8. Sol Tannini spirituosoe 5 %-200 ml              9.Rp.: Sol. Tannini ğlycerinosae 5 %-200 ml  D.S. Yanıqlarda səhər və axşam                                          D.S.  Yanıqlarda yara səthinə                   yara nahiyəsini silməli.                                                sürtməli                                                                  

         

10. Rp.: Sol. Camphorae oleosae 20 %-100 ml

D.S. Gündə 2-3 dəfə ağrı nahiyəsinə sürtməli.

(oynaq ağrılarında, mialgiyalarda)

Xaricə işlədilən ofisinal və yarımofisinal məhlullara resept yazdıqda reseptdə məhlulun qatılığının göstərilməsi hökm deyil, çünki onların faizi yolverilən standart qatılıq- da olur və əlavə tə’sir törətmir. Belə ofisinal məhlullardan Hidrogen peroksidin (3 %-li) durulaşdırılmış məhlulunu, formaldehidin (təxminən 40 %-ii) sulu məhlulunu, naşatır spirtini və s. misal göstərmək olar. Məs.:

11. Rp.: Sol. Hydroğenii peroxydi diluti -100 ml    12. Rp.: Sol. Formaldehydi - 50 ml D.S. Bir stəkan suya bir xörək qaşığı          D.S. 400-500 ml suya 1/2 çay

əlavə edib qarışdırmalı, ağızı və                          qaşığı qarışdırıb ayağı yumalı.

boğazı qar-qara etməli.

Bə’zi ofisional məhlullar - mayelər (Liquoris) adlanır. Məs.: naşatır spirti, Burov məhlulu, Novikov məhlulu və s.

Onlara resept yazdıqda Rp.: -dən sonra Liquoris sözü, sonra mayenin adı, onun ümumi miqdarı ml-lə yazılır. Resept D.S. ilə qurtarır. Məs.:

13. Rp.: Liquoris Ammonii caustici -10 ml

      D.S. Tənzifi isladıb inhalyasiya etməli.