DƏRMAN FORMALARI VƏ YA DƏRMAN NÖVLƏRİ

DƏRMAN FORMALARI VƏ YA DƏRMAN NÖVLƏRİ

Dərman formaları dedikdə dərmanların praktik istifadəsini asanlaşdıran, onların la­zımi fiziki hala salınması anlayışı nəzərdə tutulur. Bu formada onların istifadəsi asan olmaqla tə’sirləri daha yüksək və

səmərəli olur.

Tibbi təcrübədə işlədilən dərman maddələri konsistensiyasına-fiziki halına görə 3 formada olur. 1. Maye dərman formaları. 2. Bərk dərman formaları. 3. Yumşaq dər­man formaları. Son zamanlar praktikada digər yeni dərman formalarından (aerozollar- dan, membranula oftalmikadan) da istifadə olunur.

MAYE DƏRMAN FORMALARI

Bunlara məhlullar, dəmləmə və bişirmələr, qarışıqlar (miksturalar) damcılar, tinktu- ra və ekstraktlar, emulsiyalar və seliklər, ətirli sular və şərbətlər və s. aid edilir.

Məhlullar. (Solutionis) Məhlul - (Solutio) Məhlullar bərk maddələri həlledicilərdə tam həll etmək yolu ilə və ya iki və daha artıq mayeni bir-biri ilə və ya həlledicilərlə qanşdırılması yolu ilə əldə edilir. Məhlullan əldə etmək üçün həlledici kimi destillə edilmiş sudan, spirtdən, qli- serindən, bitki yağlarndan, vazelin yağından və s. istifadə olunur. Onların arasında destillə olunmuş su indeferent (orqanizm üçün tə’sirsiz) olduğu və çox ucuz başa gəldiyi üçün daha geniş istifadə edilir, nəinki digər həlledicilər. Odur ki, məhlulları həlledicinin növündən asılı olaraq sulu, spirtli, yağlı və qliserinli məhlullara bölmək olar. Məhlullar istifadə yerinə görə xaricə, daxilə tətbiq edilən və iynə ilə yeridilən məhlullara bölünür. Məhlullar şəffaf olmalıdır. Bulanlıq və çöküntülü məhlullar istifadə üçün yararsız hesab edilir.

Xaricə tətbiq edilən məhlullar. Adından göründüyü kimi bu növ məhlullar xaricə is­tifadə olunmaq üçün yazılırlar. Bu məqsədlə əksər hallarda - antimikrob-antiseptik xas­səyə və ya büzüşdürücü, bürüyücü xassəyə malik maddələrin məhlulu istifadə olunur, həmin məhlullar dəri və selikli qişaların zədələnmələri və iltihabında o cümlədən, müx­təlif mənşəli yaraların, iltihabi proseslərin (konyunktivit, rinit, stomatit, tonzillit, angina) və s. müalicəsində tətbiq edilir, cərrah əlini və yaraları yumaq, gözə, buruna və qulağa damızdırmaq, ağızı və boğazı qar-qara etmək və s. yollarla tətbiq edilir. Xaricə işlədilən məhlullara reseptlər tam (geniş) və qısa üsulla yazılır. Qısa üsul % və nisbət(:), və qram/həcm üsulu ilə icra edilir. Xaricə tətbiq edilən məhlullara tam üsulla resept yazdıq­da Rp.: -dən sonra dərman maddəsinin adı və onun ümumi miqdarı qramlarla göstə­rilir. Onun altından həlledicinin adı və onun ümumi miqdarı və ya qədəri “ad” (dək) yə’ni həlledicinin miqdarı deyil, məhlulda həll olunmuş maddələrlə həlledicinin birlik­dəki qədəri - həcmi ml-lə yazılır. Reseptin 4-cü hissəsində M.f. solutionis - yə'ni qarış­dır alınsın məhlul sözləri yazılır. Resept Da. Signa - yə'ni ver, göstər sözləri ilə sona çatır. Ver, göstər sözündən sonra məhlulun xaricə necə tətbiq edilməsi qaydası göstərilir.

  Məs.:

1.   Rp: Furacilini 0,1

Aquae destillatae ad 500 ml

M.f. solutionis

D.S. Səhər və axşam yaraları yumalı və kompres qoymalı.

2.   Rp.: Hydrargyri cianidi - 0,05

Aquae destillatae ad 250 ml

M.f. solutionis

D.S. Səhər və axşam gözü yumalı

Xaricə istifadə olunan məhlullara %- üsulu ilə resept yazıldıqda Rp.: -dən sonra Solutionis sözü yə'ni məhlul sözü yazılır. Onun ardınca məhlulun -dərmanın (furasi- lin) adı, onun faizi (0,02 %) və ümumi miqdarı həcmi (500 ml) ml-lə göstərilir. Re­sept  Da Signa - sözləri ilə sona çatır.

Məs.:

3.            Rp.: Solutionis Furacilini -0,02% -500 ml.

D.S. Səhər və axşam yaraları yumalı,

lazım gəlsə kompres qoymalı.

4. Rp.: Sol. hydrargyri cianidi-0,2% -250 ml.

 D.S. Səhər və axşam gözü yumalı

Xaricə istifadə  edilən məhlullara nisbət üsulu ilə reseptin yazılışı, məhlullara resep­tin % üsulu ilə yazılışı kimidir. Fərq % işarəsinin yerində nisbət (:) işarəsinin qoyul­masından ibarətdir.

Məs.:

5. Rp.: Sol. hydrargyri cianidi -1:5000-250 ml.

D.S. style="display:block; text-align:center;" data-ad-layout="in-article" data-ad-format="fluid" data-ad-client="ca-pub-4064591565672877" data-ad-slot="5345818575"> Səhər və axşam gözü yumalı.

 6. Rp.: Sol. Furacilini -1:5000 -500 ml.

 D.S. Yaraları yumaq və ya  kompres qoymalı.

Bu o deməkdir ki, 5000 ml suda 1 qram maddə - həll edilmişdir, lakin xəstəyə 500 ml yazılmışdır.

Bəs 500 ml-də neçə qram maddə həll edilib?

5000 -1

 500-X

X=(500 x 1)/ 5000 = 0,1

Deməli 500 ml-də 0,1 qram maddə həll edilib.

Bu reseptdə (və ümumiyyətlə) məhlulun %-ni tapmaq üçün başqa sözlə nisbəti %- ə çevirmək üçün məhlulda (500 ml) həll olan maddənin miqdarı (0,1) 100-ə vurulur o, da məhlulun ümumi miqdarına 500-ə bölünür.

(0,1x100)/ 500 = 0,02

Məs.: 1 : 5000 - 500 ml. 1 : 5000 -ə olan nisbəti o deməkdir ki, 5000 ml-də 1 q. maddə həll edilib.

0,1 x100 = 10

10:500 = 0,02

Deməli, 0,1 vurulmalıdır 100-ə, bölünməlidir məhlulun ümumi həcminə -500-ə. Yə'ni 1 -in 5000-ə nisbətindən 500 ml-in %-ni tapmaq üçün 0,1 x 100 : 500 = 0,02, məhlul 0,02 %-li olur.

Nisbəti %-ə çevirmək üçün qısa üsuldan da istifadə etmək olar. Məs: 100 bölünsün nisbətə (5000); 100 : 5000 = 0,02% . %-i nisbətə çevirmək üçün isə 100-ü %-ə bölmək lazımdır. 100:0,02%=5000. Lakin birinci variantı da öyrənmək məqsədyönlü hesab edilir.

Məhlullara resept kütlə - həcm üsulu ilə yazıldıqda Rp.: sonra məhlul sözü, sonra dərmanın miqdarı qramla yazılır, tire qoyulur və həlledicinin ümumi miqdarı ml-lə gös­tərilir. Resept D.S. sözləri ilə bitir.

Məs:

7. Rp.: Sol. Furacilini -0,1 -500 ml.

D.S. Səhər və axşam yaraları yumalı.

Bə’zi hallarda xaricə istifadə olunan məhlulların hazırlanmasında həlledici kimi spirtdən, qliserindən, bitki yağından və s. birindən istifadə edilir. Belə məhlullara % üsulu ilə resept yazıldıqda Rp-dən sonra Solutionis sözü, sonra məhlulun adı, sonra isə əlavə olaraq müvafiq surətdə həlledicinin adı (latın dilində), Spirituosae - Spirituo- ze, glycerinosae - qliserinoze, oleosae - oleoze sözlərinin biri yazılır.

Məs.:

8. Sol. Tannini spirituosoe 5 %-200 ml

D.S. Yanıqlarda səhər və axşam

9.Rp.: Sol. Tannini glycerinosae 5 %-200 ml

D.S. Yanıqlarda yara səthinə sürtməli,

yara nahiyəsini silməli.

10. Rp.: Sol. Camphorae oleosae 20 %-100 ml

 D.S. Gündə 2-3 dəfə ağrı nahiyəsinə sürtməli.

(oynaq ağrılarında, mialgiyalarda)

Xaricə işlədilən ofisinal və yarımofisinal məhlullara resept yazdıqda reseptdə məh­lulun qatılığının göstərilməsi hökm deyil, çünki onların faizi yolverilən standart qatdıq­da olur və əlavə tə’sir törətmir. Belə ofisinal məhlullardan Hidrogen peroksidin (3 %-li) durulaşdırılmış məhlulunu, formaldehidin (təxminən 40 %-li) sulu məhlulunu, naşatır spirtini və s. misal göstərmək olar.

Məs.:

11. Rp.: Sol. Hydroğenii peroxydi diluti -100 ml

 D.S. Bir stəkan suya bir xörək qaşığı əlavə edib qarışdırmalı, ağızı və boğazı qar-qara etməli.

Bə’zi ofisional məhlullar - mayelər (Liquoris) adlanır. Məs.: naşatır spirti, Burov məhlulu, Novikov məhlulu və s.

Onlara resept yazdıqda Rp.: -dən sonra Liquoris sözü, sonra mayenin adı, onun ümumi miqdarı ml-lə yazılır. Resept D.S. ilə qurtarır.

 Məs.:

12. Rp.: Liquoris Ammonii caustici -10 ml

D.S. Tənzifi isladıb inhalyasiya etməli.