Xronik bronxit

 

Xronik bronxit, bronxların selikli qişasının və divarının daha də­rin təbəqələrinin diffuz iltihabı olub, dövri kəskinləşmə ilə, uzun sürən gedişlə xarakterizə edilir.

Ümumdünya Səhiyyə təşkilatının qərarına görə, o şəxslər xroniki bronxitlə xəstə sayılır ki, belə adamlarda iki il ərzində, hər il ən azı üç

ay müddətində yuxarı tənəffüs yollarının, bronxların, ağciyərlərin baş­qa xəstəliklərini inkar etməklə bəlğəmli öskürək davam etmiş olsun.

Xronik bronxit tənəffüs sisteminin ən geniş yayılmış xəstəliyidir. Son illərdə onun daha çox artması müşahidə olunur. Bəzi müəlliflərin fikrincə yaşlı əhalinin 3—8% -i xronik bronxitdən əzab çəkir. Əksər hal­larda bu xəstəlik daha çox 50 yaşdan yuxarı şəxslərdə rast gəlir, həm də kişilər qadınlara nisbətən 2—3 dəfə çox xəstələnir.

Qeyd etmək lazımdır ki, xronik bronxitin ağciyər emfizeması və ağciyər-ürək çatışmazlığı kimi ağırlaşmalarının inkişafı və erkən əlilli­yə gətirmə hallarının artması müşahidə olunur.

Təsnifatı. İltihabi prosesin xarakterinə görə 1) kataral, 2) kataral-irinli, 3) irinli hemorragik və fibrinoz bronxitlər kimi nadir formalara da rast gəlinir. Funksional xüsusiyyətlərə görə 1) obstruktiv, 2) qeyri-obstruktiv xronik bronxitlər ayırd edilir. Zədələnmə səviyyəsinə görə 1) proksimal bronxların və 2) distal bronxların (bronxiolların) iltihabı müəyyən olunur.

Etiologiyası və patogenezi. Papirosçəkmə xronik bronxitin etiologiyasmda əsas yer tutur, belə ki əhali arasında papiros çəkmə çox geniş yayılmışdır. Alim N.İ. Qolubun (1996-cı il) göstərdiyinə görə 10 yaşından yuxarı yaşlarda kişilərin 35—80%-i, qadınların isə 10—20%-i papiros çəkir. Papirosçəkmə və sağlamlığa həsr olunmuş 7-ci Ümumdünya Konqresinin məlumatına görə, 1990-cı ildə papiros çəkməyə görə 3 milyon adam dünyasını dəyişmişdir. Papiros tüstü­sünün tərkibində toksik, mutagen və xərçəngə səbəb olan 1900 komponent aşkar edilmişdir. Etioloji faktor kimi, əsasən xarici mühitin çirklənməsi nəticəsində daimi olaraq tənəffüs yollarının selikli qişası­nın qıcıqlanmasını göstərmək olar. Bəzi hallarda isə iqlim şəraitinin pis­ləşməsi, yəni rütubətli günlərin tez-tez soyuq və sərt hava şəraiti ilə də­yişməsi xəstəliyin inkişafına şərait yaradır.Tənəffüs yollarının selikli qişasının tozla və ya tüstü ilə qıcıqlanması, xüsusən də papirosun mənfi təsiri nəticəsində tənəffüs yollarında selik ifrazı artır, bu da öskürək və bəlğəm ifrazına səbəb olur. Xronik bronxitə papiros çəkməyənlərə nisbətən papiros çəkənlərdə 3-4 dəfə çox rast gəlinir. Xronik bronxit həm də peşə ilə əlaqədar olaraq yun və tütün fabrik­lərində, un, kimya zavodlarında işləyənlərdə daha çox müşahidə olunur. Böyük şəhərlərin havasının avtonəqliyyat və ya başqa səbəblərdən müxtəlif qazlarla çirklənməsi şəhər əhalisi arasında xronik bronxitin artmasına səbəb olur.  Xronik bronxitin inkişafına həm də tənəffüs yollarında olan infek siya ocaqları, o cümlədən xronik tonzillit, sinusitlər, bronxoektaziya və ürək çatışmazlığı nəticəsində kiçik qan dövranında yaranan durğunluq da kömək edir. Təkrar olunan və düzgün müalicə olunmayan kəskin bronxit asanlıqla xronik bronxitə çevrilir. İnfeksiya qoşulduqda xronik bronxitin gedişi ağırlaşır, proses bronxların daha dərin təbəqələrinə ke­çərək əzələ və elastik lifləri zədələyir. Beləliklə də, sekretin miqdarı ar­tır və irinli xarakter alır. Xronik bronxitin etiologiyasında,  xüsusən də onun kəskinləşməsində bakterial infeksiya böyük rol oynayır. Əksər hal­larda, bəlğəmi əkməklə müayinə etdikdə stafilokokk, streptokokk, inf lyuens çöpləri, pnevmökokk, nadir halarda isə göy irin çöpləri, Fridlender çöpləri və başqa mikroflora təyin edilir.

Son illərdə, flüoressent mikroskopiya üsulu tətbiq edilməklə virusoloji və seroloji üsullarla xronik bronxitin əmələ gəlməsində virusların və mikroplazmalı infeksiyanın  rolu aşkar edilmişdir. Əhalinin çoxunda il ərzində, xüsusən də qış fəslində heç olmasa bir və ya bir neçə dəfə yu­xarı tənəffüs yollarının İnfeksiyalı xəstəliyi  müşahidə olunur. Xronik bronxiti olan xəstələrdə bu infeksiya respirator aparatın aşağı şöbələri­nə yayılır.

Müəyyən olunmuşdur ki, bronxların iltihablaşmış. selikli qişası normal selikli qişaya nisbətən xarici qıcıqlara qarşı daha həssas olur. Ha­zırda ağciyər-bronx sisteminin xronik iltihablaşmasmda irsi meylliliyin rolu öyrənilmişdir. Xronik qeyri-spesifik xəstəliklərin inkişafı 10% hal­da irsi olaraq cq-antitripsinin çatışmazlığı ilə əlaqədardır.

Xronik bronxitin inkişafında allergiyanın rolu tam öyrənilməmiş­dir.

Ümumdünya Səhiyyə təşkilatının məlumatına görə, inkişaf etmiş ölkələrin əhalisinin 40% -də allergiyanın gizli və ya həqiqi forması müşahidə olunur. Klinik təcrübələr göstərir ki, xronik bronxitli xəstələrdə çox hallarda allergik əlamətlər müşahidə olunur. Amma xronik bronxi­tin inkişafında bir etioloji faktor kimi allergiyanın rolu tam öyrənilmə­mişdir.

Patoloji anatomiyası. Xronik bronxitdə morfoloji mənzərə patolo­ji prosesin yayılma dərəcəsindən və müxtəlif fəsadlardan asılıdır.

Bronxların selikli qişasının hiperemiyası və hipertrofiyası daha xarakterikdir. Bronxial vəzilərin hiperfunksiyası, həm də selik ifraz edən qədəhəbənzər hüceyrələrin sayının artması hesabına bronxial sekretin miqdarının artması müşahidə olunur.

Bronxiollar asanlıqla sekretlə tutulur. İltihabi proses kəskinləş­dikdə bronx mənfəzində selikli və ya selikli-irinli möhtəviyyatm olması, bronxların selikli qişasının hiperemiyası müşahidə olunur.

Xronik bronxitin gecikmiş mərhələlərində selikli qişanın atrofiyası başlayır. Əksərən, bronx divarının daha dərin təbəqələrinin dəyişilmə­si müəyyən edilir. Bronx divarının nazikləşmiş nahiyəsində bronxoektaziya əmələ gəlir.

Kiçik bronxların zədələnməsinin (obstruktiv bronxit) üstünlüyü ilə gedən hallar üçün alveolların genəlməsi, onların divarının atrofiyası, alveollararası arakəsmənin dağılması və ağciyər emfizemasınm inki­şafı xarakterikdir.

Kiçik qan dövranında baş verən durğunluq nəticəsində ağciyər ar­teriyaları genəlmiş, qalınlaşmış olur, bəzi hallarda isə ateromatoz əla­mətləri qeyd olunur. Mikroskopik müayinədə alveolyar divarın destruksiyası və atrofiyası nəticəsində kapillyar şəbəkənin nazikləşməsi və atrofiy ası aşkar olunur.

Klinik mənzərəsi. Xronik bronxitin əsas simptomları müxtəlif miqdar və xarakterli bəlğəmin ayrılması, öskürək (quru, yaş), ağciyər ventilyasiyasının və bronxial keçiriciliyin pozulmasıdır.

Öskürək “qoruyucu it” adlanır. Belə ki, öskürək tənəffüs sistemi­nə silahlanmış caninin daxil olmasını xəbər verir. Odur ki, öskürəyin əsl səbəbini aşkar etməkdən ötrü tənəffüs sistemi hərtərəfli müayinə olu­nub, xəstəlik müəyyən edilməlidir.

Əksər xəstələrdə bir neçə il ərzində əsasən, səhər saatlarında quru və ya bəlğəmli öskürək müşahidə olunur, buna da xəstələr elə bir əhəmiy­yət vermirlər. Tədricən öskürək güclənir, xüsusən də rütubətli, soyuq havada xəstəni həddən artıq narahat edir, selikli-irinli və ya irinli bəl­ğəm ifrazı müşahidə edilir.

Xronik bronxitin başlanğıc mərhələsində daha çox halda iri bronxlar zədələnir. Xəstəlik ağırlaşdıqca, daha kiçik bronxlar da prosesə cəlb olunur, bronx keçiriciliyi pozulur və təngnəfəslik başlayır. Əvvəllər təngnəfəslik fiziki gərginlik zamanı xəstəni narahat edirsə, sonralar daimi xarakter alır.

Xəstəliyin kəskinləşməsi ilə təngnəfəslik də güclənir. Kiçik bronxların zədələnməsi ilə xəstələrdə tənginəfəsliklə bərabər sianoz və tutmaşəkilli öskürək müşahidə olunur, bu hal isti mühitdən soyuğa çıxdıqda daha da güclənir.

Obstruktiv bronxitin gedişində ağciyər emfizeması və xronik ağci­yər ürəyinin inkişafı bir qanunauyğunluqdur. Xronik bronxitin istəni­lən mərhələsində ekspirator dispnoye ilə xarakterizə edilən bronxospastik sindrom müşahidə oluna bilər.

Xəstəliyin klinikasının əsasını bronxospazım təşkil etdikdə və eyni zamanda allergiya əlamətləri (vazomotorrinit, dərman və ya qida allergiyası) olduqda, bu hal astmatik bronxitə aid edilir.

Xroniki bronxitin kəskinləşməsi mərhələsində subfebril tempratur müşahidə edilir, ümumi zəiflik, tərləmə, tez yorulma, əsəbi­lik və bərk öskürəklə əlaqədar müxtəlif əzələ qruplarında ağrı əmələ gə­lir.

Xəstəliyin başlanğıcında ağciyərlərin perkussiyasmda dəyişiklik tapılmır. Emfizema inkişaf etdikdə perkutor qutu səsi, həm də ağciyərlərin aşağı hüdudlarının hərəkətliliyinin azalması qeyd olunur. Qutu səsli sahələr bəzən kütləşmə səsli sahələrlə əvəz olunur.

Xəstəliyin remissiya dövründə auskultasiyada vezikulyar tənəf­füs, emfizema olduqda zəifləşmiş vezikulyar tənəffüs eşidilir. Ayrı-ayrı sahələrdə sərt tənəffüs fonunda xırıltılar eşidilə bilər. Kəskinləşmə dövründə müxtəlif sayda quru və yaş xırıltılar eşidilir. Bronxospazm zama­nı uzadılmış nəfəsvermə fonunda quru fitverici xırıltılar aşkar edilir.

Qanın müayinəsində, hətta xəstəliyin kəskinləşməsi dövründə belə dəyişiklik olmaya bilər. Lakin bəzən zəif dərəcədə neytrofil leykositoz və EÇS-in artması müşahidə olunur.

Astmatik bronxit zamanı isə eozinofiliya təyin olunur. Emfizema və tənəffüs çatışmazlığında hemoqlobinin səviyyəsinin cüzi artması ilə eritrositoz müəyyən edilir. Qanın biokimyəvi müayinəsində dəyişiklik qeyd olunmur, bəzi hallarda isə fibrinogenin, sial turşusunun miqdarı­nın artması qeyd olunur, C—reaktiv zülal reaksiyası isə müsbət olur. Xronik bronxitin kəskinləşməsi uzun müddət davam etdikdə bəzi halda qanda ağciyər əleyhinə anticisimlərin yüksək titri təyin edilir ki, bu da xəstəliyin inkişafında autoimmun proseslərin rolunu göstərir.

Bəlğəm müayinəsinin nəticələri müxtəlif xarakter daşıyır. Erkən mərhələdə bəlğəm çox vaxt selikli, kəskinləşmə mərhələsində isə selikli-irinli və ya irinli olur. Xəstəlik ağırlaşdıqda bəlğəm daimi irinli xarak­ter alır. Astmatik bronxit zamanı bəlğəmdə eozinofillər, Kurşman spiralları və Şarko-Leyden kristalları tapılır.

Rentgenoloji müayinədə dəyişiklik tapılmır. Peribronxial birləşdi­rici toxumanın inkişafı və ağciyər arteriyalarının genişlənməsi rent­genoloji müayinədə ağciyər şəklinin güclənməsinə səbəb olur ki, bu da yanlış olaraq pnevmoskleroz kimi qiymətləndirilə bilər. Qeyd etmək la­zımdır ki, sonuncu, xronik bronxit üçün az xarakterikdir. Bronxoqrafik müayinədə bronxların daralması, yan bronx şaxələri­nin sayının azalması, silindrik və ya kisəformalı bronxoektazlar aşkar edilə bilər.

Xəstəliyin erkən mərhələsinin diaqnostikasında iltihabi prosesin yayılmasını, dərinliyini, fəallığını dəqiqləşdirməyə imkan verən bron- xoskopik müayinə böyük əhəmiyyət kəsb edir. Bronxial ağacın yuyuntu kütləsinin sitoloji müayinəsi, selikli qişanın biopsiyası, bronx möhtəviy- yatının mikrofloraya və antibiotiklərə qarşı həssaslığının öyrənilməsi bronxoskopik müayinənin əhəmiyyətini daha da artırır.

Xarici tənəffüs funksiyasının öyrənilməsi (spiroqrafiya, pnevmo- taxometriya) böyük əhəmiyyət kəsb edir. Ağciyərlərin həyat tutumunun və qalıq həcminin müayinəsi ağciyər emfizeması və pnevmosklerozun ol­masını və ağırlığını təyin edir. Bronxospazmın diaqnostikasında farma- koloji sınaqlar praktik əhəmiyyət kəsb edir. Bronxların üzvi zədələnmə- sindən fərqli olaraq, bronxospazm zamanı bronxolitiklərdən sonra (efed- rin, eufillin, atropin) spazm halı keçir və ağciyərin həyat tutumu və qa­lıq həcminin artması müşahidə olunur. Xəstəliyin əvvəlində öskürək xəstələri səhərlər, yuxudan sonra narahat edir və ifraz olunan bəlğəmin miqdarı az olur. Öskürəyin səhərlər baş verməsinə, bronx divarlarının səyrici epitellərinin fəallığının gecəyə nisbətən daha çox olması ilə bərabər, səhərlər simpatik sinir sisteminin oyanıcılığının üstünlüyü səbəb olur. Adətən, öskürək soyuq və nəm havada artır, əksinə quru-isti havada azalır, xəstələr özlərini nisbətən yaxşı hiss edirlər. Xronik bronxitin kəskinləşmə mərhələsində, öskürək bütün gün ərzində xəstəni narahat edir. Öskürəyə, qırtlaqda, səs tellərində, nəfəs borusunda yerləşən öskürək reseptorlarınm qıcıqlanması səbəb olur. Xəstəliyin ağır formasında “hürücü” xarakter daşıyır. Öskürək vaxtı bəlğəm selikli, irinli, bəzən isə qan qatışmış olur. Xronik bronxitin kəskinləşməsində 10—17% qanhayxırma müşahidə olunur. Qanhayxırma olanda, ətraflı müayinə olunaraq ağciyər vərəmi, ağciyər xərçəngi və bronxoektaziya ilə müqayisə olunmalıdır. Xatırlatmaq lazımdır ki, qanhayxırma həm də ağciyər arteriyasının tromboemboliya- smda, mitral stenozda, ürək çatışmazlığında və hemorragik diatezdə müşahidə oluna bilər.

Xronik bronxit zamanı proses kiçik bronxlara yayılmadıqda, perkussiyada aydın perkutor səs eşidilir. Səs titrəməsi dəyişmir. Xronik bronxit üçün sərt tənəffüs və quru xırıltılar xarakterikdir, bronxlara maye bəlğəm yığılarsa, yaş xırıltılar eşidilir. Bərk öskürək zamanı bəlğəm xaric olarsa, xırıltılar artıq eşidilmir.

Gedişi və proqnozu. Xəstələrin bir qismində xəstəlik uzun müddət nəzərəçarpacaq üzvi və funksional dəyişiklik olmadan davam edir. Xəstələr uzun müddət əmək fəaliyyətini saxlamış olurlar. Xəstəliyin be­lə gedişi adətən, iri bronxların zədələnməsi hallarında müşahidə olunur, əksinə, kiçikhəcmli bronxlar zədələndikdə və obstruksiya yarandıqda xronik bronxit qısa müddət ərzində ağciyər emfizeması ilə nəticələnir ki, bu da sonradan ağciyər-ürək çatışmazlığının inkişafına səbəb olur.

Xronik bronxit uzun müddət davam etdikdə bronxların divarların­dakı destruktiv dəyişiklik silindrik və kisəyə oxşar bronxoektaziyaların əmələ gəlməsinə səbəb olur. Belə bronxoektaziyaların yaranması tənəf­füs çatışmazlığını artırır ki, bu da öz növbəsində ağciyər ürəyinin inki­şafına və onun dekompensasiyasına gətirib çıxarır.

Xronik bronxitin ağır gedişi pnevmoniya və ya ağciyər absesi ilə fəsadlaşa bilər. Xronik astmatik bronxit isə bəzən infeksion allergik mən­şəli bronxial astmanın yaranmasına səbəb olur.

Diaqnozu və müqayisəli diaqnozu. Anamnezdə tez-tez soyuqdəy­mə halları ilə bağlı xəstəliklərin, daimi olaraq öskürək, bəlğəm ifrazı, təngnəfəslik, vaxtaşırı xəstəliyin kəskinləşməsi əlamətlərinin, xarakte­rik auskultativ dəyişikliklərin olması, uzun müddət papiros çəkmə xro­nik bronxitin diaqnostikasını asanlaşdırır. Xronik bronxitin əsas xəstə­lik və ya başqa bir xəstəliyin simptomu olması məsələsinin həllində isə çətinlik meydana çıxır. Belə xəstəliklərə xronik pnevmoniya, ağciyər və­rəmi, ağciyər xərçəngi, bronxial astma, bronxoektaziya xəstəliyi, sarkoidoz, pnevmokonioz, ağciyər mikozu aiddir.

Müqayisəli diaqnostika məqsədilə rentgenoloji müayinə metodla­rından (rengenoqrafiya, tomoqrafiya, selektiv bronxoqrafiya) istifadə edilir, bronxial ağacdan sitoloji müayinə və histoloji müayinə üçün selik­li qişa parçasının biopsiyası ilə diaqnostik bronxoskopiya aparılır. Sər­bəst nozoloji forma olan xronik bronxiti xronik pnevmoniya ocağındakı bronx ağacında inkişaf edən lokal iltihabi dəyişikliklə müqayisə etmək çətindir. Lakin anatomik dəlillər, rentgenoloji mənzərə və xarici tənəffüsün müayinəsinin nəticələri buna kömək edir. Xronik bronxit zamanı bronxial sistemdə müşahidə olunan zədələnmə diffuz xarakter daşıyır, daha tez müddətdə emfizema yaranır. Xronik pnevmoniyada bronxlardakı iltihabi dəyişikliklər, adətən xronik iltihab sahəsində lokal olaraq in­kişaf edir. Xronik pnevmoniya üçün pnevmoskleroz ocaqlarının yaran­ması nəticəsində ağciyərlərin zədələnmiş sahəsinin kiçilməsi xarakterik­dir.

Ağciyərin vərəmi ilə müqayisəli diaqnostikada bəlğəmin vərəm mikobakteriyasma yoxlanılması və ağciyərlərin rentgenoloji müayinəsi həl­ledici rol oynayır.

Xronik bronxitlə ağciyər xərçənginin müqayisəsində bronxoqrafi­ya müayinəsi kömək edir. Xronik bronxitin ağciyər xərçənginin erkən mərhələsi ilə müqayisəsi zamanı bronxoskopiya zamanı alınan materialın sitoloji və histoloji müayinəsi xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.

Müalicəsi və profilaktikası. Xəstəliyin kəskinləşmə fazasında müalicəni xəstəxana şəraitində aparmaq məqsədəuyğundur. Kəskinləş­mə mərhələsində əmək qabiliyyəti müvəqqəti itir, ağciyər-ürək çatışmazlığının qoşulması isə əmək qabiliyyətinin davamlı itməsinə gətirib çıxa­rır.

Xronik bronxitin müalicəsi kompleks aparılmalıdır. Kəskinləşmə­nin müalicəsi əsasən antibakterial terapiyadan ibarət olmalıdır. Mikrofloranın həssaslığının təyini antibiotikoterapiyanın effektliyini daha da artırır.

əvvəllər antibiotiklərlə müalicə olunmamış və ya az müddət ərzin­də xəstə olanlarda əzələ daxilinə 1200000— 3000000 vahid sutkalıq do­zada benzilpenisillin (300000—500000 vahiddən sutkada 4—7 dəfə) və ya onun 0,5—1,0 q sutkalıq dozada (0,25—0,5 qram, sutkada 2 dəfə) streptomisinlə kombinasiyası təyin olunur.

Xronik bronxitin gedişi uzanarsa, daha geniş təsir spektrli antibio­tiklər-tetrasiklinlər (tetrasiklin, oksitetrasiklin, xlortetrasiklin, rondo- misin), ampisillin, levomisetin və s. istifadəsi tələb olunur. 2—3 gün ər­zində effekt olmadıqda antibakterial preparat dəyişdirilir və ya iki və daha çox preparatla kombinasiyalı müalicə aparılır.

Hazırda xronik bronxitin kəskinləşməsinin müalicəsində sulfanila- mid preparatları nadir hallarda istifadə olunur. Lakin sulfanilamid pre­paratları yüngül gedişli kataral endobronxit zamanı göbələk fəsadları müşahidə olunduqda istifadə edilə bilər. Uzun müddət təsirli sulfanila- midlərə (sulfadimetoksin, sulfapiridazin) üstünlük verilir, birinci gün, 1,0—2,0 q dozada gündə bir və ya iki dəfə, sonrakı günlər isə gündə 0,5—1,0 q bir dəfə təyin edilir.

Kombinəedilmiş preparatlardan baktrim (biseptol) tətbiq edilir.

Göbələk fəsadının profilaktikası üçün daxilə gündə 3—4 dəfə 250000—500000 vahid dozada nistatin və ya 2—3 dəfə 500000 vahid do­zada levorin 10—12 gün müddətində və ya flükanazol—həftədə bir dəfə 150 mq dozada təyin edilir.

Kompleks müalicənin əsas komponentlərindən biri də bronxların drenaj funksiyasının bərpa olunmasıdır. Bu məqsədlə bəlğəmyumşaldıcı və bəlğəmgətirici maddələr tətbiq edilir: termopsis cövhəri, gülxətmi cövhəri və ya ekstraktı, 1—2 xörək qaşığı ilə gündə 8—10 dəfə içilir və ya mukaltin həbi 0,5 q gündə 3 dəfə. Ən yaxşı bəlğəmgətirici maddə 3%-li kalium-yodid məhlulu sayılır (xörək qaşığı ilə gündə 4—6 dəfə). Bəlğəm qatı olduqda fermentlərlə inhalyasiya məsləhətdir (tripsin, ximotripsin, ribonukleaza, dezoksiribonukleaza və s). Fermentləri həm də nəfəs boru­suna və ya əzələ daxilinə yeritmək olar. 10—20 mq tripsin və ximotrip­sin novokain məhlulunda gündə 1—2 dəfə əzələ daxilinə yeridilir. Bəlğə­mi yumşaltmaq məqsədilə həm də çox effektlə mukolitik maddə tətbiq edilir: əzələdaxili 2 ml 10% asetilsistein məhlulu və ya daxilə bromheksin gündə 2—3 dəfə qlaucini lasolvan tətbiq olunur. Yalnız qu­ru, əzabverici öskürək zamanı kodein tətbiq edilir. Qalan hallarda isə ko- dein məsləhət deyildir, belə ki, kodein öskürək refleksini azaltmaqla bəl­ğəmin xaric olmasına maneçilik törədir.

Bəlğəmin daha asan xaric olunmasına qələvi məhlullarla inalyasi- ya, çoxlu isti maye qəbulu da kömək göstərir. Bronxospazm olduqda müxtəlif bronxolitik dərmanlar istifadə olu­nur. Bu məqsədlə daxilə teofedrin, teofard, solu tan, parenteral yolla isə eufillin məsləhətdir.

Kompleks terapiya məqsədilə desensibilizasiyaedici və antihista- min preparatlar təyin edilir (dimedrol, suprastin, pipolfen, kalsiqlükonat, klaritin, allegix, allerset, astemisol).

Xronik bronxitin ağır formasında müalicəvi bronxoskopiya göstə­rişdir, bu məqsədlə bronxlar Ringer və hidrokarbonat məhlulları ilə yu­yulur, bronxlarda olan irin təmizlənir və bronxlara antibiotiklər, hor­monlar və ferment yeridilir.

Tətbiq olunan köməkçi müalicələr də öz əhəmiyyətini itirməmişdir (banka, xardal, isti ayaq vannası və s.). Xəstəliyin kəskinləşmə əlamətləri azaldıqda, adətən xəstəliyin başlanğıcından 4—6-cı gün sonra fiziote­rapevtik əməliyyatlar (solyuks, ultrabənövşəyi şüalanma, ultrayüksək tezlikli cərəyan, döş qəfəsinə novokainlə, kalsium-xloridlə elektrofo- rez), müalicəvi bədən tərbiyəsi təyin edilir.

Xronik bronxitin kəskinləşməsində, xüsusilə xronik ağciyər ürəyi­nin dekompensasiya əlamətləri olan xəstələrdə hipoksiya və hiperkapni- yanın dərəcəsi yüksəlir ki, bunu aradan qaldırmaq məqsədilə oksigenoterapiya təyin edilir. Belə xəstələrə sedativ (xüsusən də morfin) təsirli pre­paratlar təyin etmək qorxuludur, bu preparatlar tənəffüs mərkəzinin fəaliyyətini dayandıra bilər.

Profilaktikası. Siqaret çəkmək qəti qadağan edilməlidir. Peşə ilə bağlı zərərli faktorları aradan qaldırmaq lazımdır.

İmmunodefisit halın fonunda gedən, uzun sürən kəskinləşmə dövr­ləri ilə davam edən xronik bronxitin müalicəsinə faqositoz və T—hücey­rə immunitetini stimulə etmək məqsədilə levamizol, diusifon, T-aktivin, natrium-nukleinat əlavə olunur. Humoraldefisitli immunitet zamanı polisaxarid preparatları göstərişdir (pirogenal, prodigiozan, ana- bol), venadaxili plazma və immunoqlobulin preparatları yeritmək məsləhətdir.

Xronik burun-boğaz-qulaq xəstəliklərinin (tonzillit, sinusit, rinit, haymorit, polip, adenoid) vaxtında müəyyən edilərək müalicə edilməsi böyük əhəmiyyət kəsb edir. Bu xəstəliklər infeksiya mənbəyi olmaqla bə­rabər, orqanizmi sensibilizasiya edir.

Xronik bronxitin kəskinləşməsinin qarşısının alınmasında sana- tor-kurort müalicəsi xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. İsti dəniz iqlimli dəni- zətrafı kurortlara və yerli dağ və səhra kurortlarına üstünlük verilir.

Xronik bronxitli xəstələr daim dispanser müşahidəsində olmalıdır­lar.

Xronik bronxitin profilaktikası yuxarı tənəffüs yollarının kəskin kataral iltihabını, qrip, uşaqlarda kəskin infeksion xəstəliklər (qızılca, göyöskürək) vaxtında və düzgün müalicə etməkdən ibarətdir. Rasional fiziki tərbiyə, bədən tərbiyəsi və idmanla məşğul olmaq böyük rol oynayır.