Beynimizin yalnız yüzdə 10 mu istifadə edirik?

 Beynimizin yalnız yüzdə 10 mu istifadə edirik?

Beyinlə əlaqədar bir çox səhv inanış var. Bunlardan biri də beynimizin yalnız yüzdə 10-unu kullandığımıza dair hissdir.

Hər kəsin xoşuna gedər buna inanmaq. Çünki geri qalan yüzdə 90-ı da istifadə öyrəndiyimizdə daha ağıllı, müvəffəqiyyətli və yaradıcı ola biləcəyimiz ümidini saxlayarıq. Amma
çox təəssüf ki, doğru deyil.

Hər şeydən əvvəl nəyin yüzdə 10-u sualını soruşmaq lazımdır. Əgər söz mövzusu olan beyin bölgələrinin yüzdə 10-u isə bu tez çox tez çürüdülə. Neurologists maqnetik rezonans göstərmə və ya MRI deyilən texnika, insan bir şey düşünərkən və ya edərkən beynin hansı hissələrinin hərəkətə keçdiyini gözleyebiliyor.

Yumruğumuzu sıxıb boşaltmaq kimi sadə bir hərəkət və ya bir neçə söz söyləmək belə beynin yüzdə 10 daha böyük bir hissəsinin hərəkətə keçməsini tələb edir. Heç bir şey etmədiyimizi sandığımız anda belə beynimiz olduqca məşğuldur; nəfəs alma və ürək vuruşu kimi funksiyaları nəzarət edir ya da ediləcək işlər siyahısını yaddaşa götürür.

Qaynağı nə?

Yüzdə 10 nisbəti beyin hüceyrələrinin sayını ifadə edirsə bu inanış yenə doğru deyil. Sinir hüceyrələri funksiyasız qaldığında ya pozulub ölür ya da yaxınlıqdakı digər bölgələrin istilasına uğrayar. Yəni beyin hüceyrələri boş boş eləcə durmaz. Qiymətli hüceyrələrdir bunlar. Mənbə istehlakı baxımından beynimiz böyük bir istehlakçının. Tənəffüs etdiyimiz oksigenin yüzdə 20-i beyin toxumasını canlı tutmaq üçün istifadə edilər.

Təbiətdə bəzi maraqlı dizaynların olduğu bir gerçəkdir; lakin ehtiyacımız olandan 10 qat daha böyük bir beyin təkamül baxımından da məntiqli deyil.

Yaxşı bioloji və psixoloji təməli olmayan belə bir fikir necə olur ki, belə məşhurluq qazanır? Bu inancın qaynağını tapmaq çətin. Lakin Amerikalı fizyolog və filosof William James 1908'deki bir əsərində (The energies of Men) "zehni və fiziki qaynaqlarımızın çox kiçik bir hissəsini istifadə," kimi bir söz etmişdir. Lakin nə beyindən nə də bir nisbətdən söz etmiş, yalnız insanın daha çox şeyi bacaracağına dair iyimserliğini ifadə etmişdir.

Yüzdə 10 nisbəti, Dale Carnegie'nin 1936-ci il tarixli "Dost Kazanma və İnsanları Etkileme Sənəti 'adlı kitabının ön sözündə keçir. Bəziləri isə bu rəqəmin Albert Eynşteynə aid olduğunu söyləyir; lakin bu günə qədər belə bir cümləyə rast gəlinməmişdir.

Adaptasiya olma xüsusiyyəti

Bu səhv anlamağa mənbə ola biləcək iki şey daha var. Beyindəki hüceyrələrin yüzdə 90ı gliyal hüceyrələr adı verilən dəstək hüceyrələridir. Bunlar beynin ağ hissəsini təşkil və geri qalan yüzdə 10 nisbətindəki nöronlara, yəni əsl düşünmə işini reallaşdıran boz hissəyə fiziki və besinsel olaraq dəstək olur.

Bir də beyin daraması nəticəsində fövqəladə maraqlı xüsusiyyətləri ortaya çıxan xəstələr var. 1980-ci ildə John Lorber adlı bir İngilis uşaq həkimi Science jurnalına yazdığı bir məqalədə, bəzi hidrosefali (beyində su toplaması) xəstələrinin kafi beyin toxuması qalmadığı halda hələ funksional olduqlarından söz etmişdi. Bu əlbəttə sağlam olanların beyinlərini əlavə istifadə qabiliyyətinə sahib olduqları mənasını vermir; yalnız fövqəladə vəziyyətlərə adaptasiya olmağın nümunələri olaraq göstərilir.

inkişaf potensialı

Ağılımıza koyduğumuzda yeni şeylər öyrənə biləcəyimiz və bunun beynimizin quruluşunu dəyişdirdiyinə dair məlumatlar var. Lakin söz mövzusu olan beyində yeni sahələr olması deyil. Beyində davamlı olaraq sinir hüceyrələri arasında yeni əlaqələr meydana gələr ya da artıq ehtiyac kalmayanların ortadan qalxar.

Maraqlı olan budur ki, bu inanışın doğru olmadığı deyildiyində insanlar böyük bir xəyal qırıqlığına uğrayır. Yüzdə 10 nisbəti, ehtiva etdiyi inkişaf potensialı baxımından çox cazibədar gəlir olmalı. Amma çox təəssüf ki bu potensial beynin istifadə edilməyən bir qisimində ortaya çıxmayacaq